उस्ताद झाकीर हुसेन; सर्वात कमी वयात पद्मश्री आणि तीन ग्रॅमी पुरस्कार जिंकणारे एकमेव भारतीय

20 व्या शतकातील सर्वात प्रसिद्ध तबलावादक उस्ताद अल्लारखा कुरेशी यांनी जेव्हा आपल्या मुलाला कुशीत घेतले तेव्हा त्यांनी कानात आयत वाचली नाही तर तबल्याचे बोल म्हटले. घरच्यांनी कारण विचारल्यावर ते म्हणाले, तबल्याचे हे बोल माझी आयत आहेत. ते मूल म्हणजे झाकीर हुसेन, ज्यांनी संपूर्ण जगाला तबल्याच्या तालावर मंत्रमुग्ध केले.

संगीताचा वारसा आपल्या शिरपेचात जपणारे झाकीर हुसेन हे देशातील अशा कलाकारांपैकी एक होते ज्यांनी जागतिक स्तरावर भारतीय शास्त्रीय संगीताला वैभव तर मिळवून दिलेच, शिवाय तबल्याला तालवाद्यांच्या जगातही मानाचे स्थान मिळवून दिले.

वयाच्या 12 व्या वर्षी पहिला व्यावसायिक शो केला

झाकीर हुसेन यांचा जन्म ९ मार्च १९५१ रोजी महाराष्ट्रात उस्ताद अल्लारखा आणि बावी बेगम यांच्या पोटी झाला. झाकीर यांचे बालपण त्यांच्या वडिलांच्या तबल्याचे ताल ऐकण्यात गेले आणि वयाच्या 3 व्या वर्षी झाकीर यांना तबलाही देण्यात आला, जो त्यांनी कधीच सोडला नाही.

त्यांचे वडील आणि पहिले गुरू उस्ताद अल्लारखा यांच्याशिवाय झाकीर यांनी उस्ताद लतीफ अहमद खान आणि उस्ताद विलायत हुसेन खान यांच्याकडून तबल्याचे धडे घेतले. झाकीर यांनी वयाच्या 12 व्या वर्षी भारतात पहिला व्यावसायिक शो केला, ज्यासाठी त्यांना 100 रुपये मिळाले.

एकाच वेळी तीन ग्रॅमी पुरस्कार जिंकणारे एकमेव भारतीय 

समकालीन जागतिक संगीत म्हणजेच पाश्चिमात्य आणि पूर्वेकडील संगीत एकत्र आणण्याच्या यशस्वी प्रयोगामुळे त्यांना केवळ शास्त्रीय संगीतातच प्राविण्य नव्हते, तर अगदी लहान वयातच त्यांना आंतरराष्ट्रीय कलाकार म्हणून प्रसिद्धी मिळाली. मिकी हार्ट, जॉन मॅक्लॉफ्लिन यांसारख्या कलाकारांसोबत फ्यूजन संगीत तयार करतानाच त्यांनी स्वत:चा बँड शक्तीही सुरू केला.

शक्ती बँडला 2024 मध्ये 3 ग्रॅमी पुरस्कार देण्यात आले. एकाच वेळी 3 ग्रॅमी पुरस्कार जिंकणारे ते पहिले भारतीय आहेत. फ्युजन संगीत करूनही त्यांनी तबला कधीच सोडला नाही, कारण त्यांच्या मते तबला लहानपणापासून मित्र आणि भावासारखा त्यांच्यासोबत राहिला.

झाकीर हुसेन हे त्या दुर्मिळ क्षमतेचे तालवादक होते, ज्यांनी ज्येष्ठ डागर ब्रदर्स, उस्ताद बडे गुलाम अली खान साहब ते बिरजू महाराज आणि निलाद्री कुमार, हरिहरन यांच्या 4 पिढ्यांतील कलाकारांना साथ दिली.

उस्ताद झाकीर हुसेन यांचे सिनेविश्वातही योगदान महत्त्वाचे आहे. बावर्ची, सत्यम शिवम सुंदरम, हीर-रांझा आणि साज यांसारख्या चित्रपटांच्या संगीतात उस्तादांनी मोठी भूमिका बजावली. केवळ संगीतच नाही तर उस्तादांनी लिटिल बुद्धा आणि साज यांसारख्या चित्रपटांमध्येही काम केले.

झाकीर हुसेन यांना सर्वात लहान वयात पद्मश्री

झाकीर हुसेन यांना 1988 मध्ये सर्वात लहान वयात (37 वर्षे) पद्मश्री देण्यात आला होता. त्याचवेळी पहिल्यांदा पंडित रविशंकर यांनी झाकीर यांना उस्ताद म्हणून संबोधले. त्यानंतर हा क्रम कधीच थांबला नाही. 1990 मध्ये संगीत नाटक अकादमी पुरस्कार, झाकीर यांच्या सह-निर्मित अल्बम, प्लॅनेट ड्रमला 1992 मध्ये ग्रॅमी पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले. यामध्ये हिंदुस्थानी आणि परदेशी लय ज्ञानाची सांगड घालून ध्वनिमुद्रण करण्यात आले, जे त्यावेळी दुर्मिळ होते.

त्यामुळेच त्यावेळी या अल्बमचे सुमारे 8 लाख रेकॉर्ड विकले गेले होते. उस्ताद यांना त्यांच्या 'ग्लोबल ड्रम प्रोजेक्ट' अल्बमसाठी 2002 मध्ये पद्मभूषण, 2006 मध्ये कालिदास सन्मान आणि 2009 मध्ये ग्रॅमी पुरस्कार मिळाला. त्यांनी 4 फेब्रुवारी 2024 रोजी 66 व्या वार्षिक ग्रॅमी पुरस्कारांमध्ये 2023 मध्ये पद्मविभूषण आणि 3 ग्रॅमी पुरस्कार एकाच वेळी जिंकून इतिहास रचला.

हुसेन यांना पद्मश्री मिळाल्यावर त्यांचे गुरू आणि वडील उस्ताद अल्लारखा यांनी त्यांना आनंदाने पुष्पहार अर्पण केला. शिष्यासाठी यापेक्षा चांगला आणि अविस्मरणीय क्षण कोणता असू शकतो?

2010 मध्ये, उस्ताद अल्लारखा संगीत संस्थेच्या वतीने, त्यांना पंजाब घराण्याचे तबला वादनाचे महान गुरू म्हणून सन्मानित करण्यात आले.